[Kitkat1199]

Wyspy Galápagos także Wyspy Żółwie[2] (nazwa urzędowa: hiszp. Archipiélago de Colón, czyli „Archipelag Kolumba”) – archipelag pochodzenia wulkanicznego na Oceanie Spokojnym, na wysokości równika, ok. 1000 km na zachód od wybrzeża Ameryki Południowej. Wyspy należą do Ekwadoru, a ich powierzchnia wynosi ok. 8 tys. km².

W 1978 roku archipelag został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W 2001 roku wpis poszerzono o Rezerwat Morski Galápagos.Archipelag jest znany pod wieloma nazwami.

Hiszpańska nazwa „Archipiélago de Galápagos” albo „Islas Galápagos” pochodzi od słowa „galápago” oznaczającego żółwia, co wiąże się z zamieszkującymi wyspy żółwiami słoniowymi. Raport odkrywcy wysp Tomása de Berlangi, w którym opisano żółwie „galápagos” posłużył jako źródło informacji dla flamandzkiego kartografa Abrahama Orteliusa, który nowe wyspy nazwał „Insulae de los Galápagos” i umieścił na mapie Orbisterrarum opublikowanej w 1574 roku [3]. Także w latach 70. XVI wieku wyspy pojawiły się jako „Insulae de los Galápagos” na mapie drugiego flamandzkiego kartografa Merkatora[4].

Później jednak wyspy nazywano Las Encantadas[5] (pol. „Zaczarowane Wyspy”)[6]. Z nazwą związana jest historia kapitana Diego de Rivadeneiry[a], uciekającego w połowie XVI w. z Peru, którego statek został zniesiony przez prądy w kierunku Galapagos[6]. Prądy morskie były tak silne, że uniemożliwiały dopłynięcie do brzegu wysp, a żeglarzom się zdawało, że to wyspy się przesuwają po morzu – stąd miały być „zaczarowane”[6][7].

Pierwszą mapę nawigacyjną wysp sporządził w 1684 roku bukanier Ambrose Cowley[8], a poszczególnym wyspom nadał angielskie nazwy pochodzące od nazwisk brytyjskich rodów szlacheckich[9].

Po przyłączeniu wysp do Ekwadoru w 1832 roku archipelag nazwano „Archipiélago de Ecuador”[10]. W 1892 roku w 400. rocznicę odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba wyspy otrzymały swoją oficjalną – jednak rzadko używaną – nazwę „Archipiélago de Colón”[9].

Współcześnie archipelag znany jest pod nazwą „Galápagos”: większe wyspy mają nazwy zarówno hiszpańskie, jak i angielskie, a mniejsze często tylko angielskie[8]. Wiele wysp ma po kilka nazw w obydwu językach[8]. Angielskie nazwy zostały nadane od nazwisk brytyjskich rodów szlacheckich (Albemarle), nazwisk piratów (Bindloe czy Ewres) lub nazw statków (Beagle, Indefatigable)[11]. W sumie, nazwanych jest 61 wysp i wysepek (13 większych, 6 mniejszych wysp, 42 wysepki)[12].Archipelag leży na Oceanie Spokojnym, na wysokości równika, ok. 1000 km na zachód od ekwadorskiego wybrzeża Ameryki Południowej i ok. 1600 km od wybrzeża Panamy[11]. Na zachód od wysp rozciąga się Ocean Spokojny, a najbliższa wyspa – Cocos Island znajduje się w odległości ok. 960 km w kierunku północno-wschodnim[11].

Podział administracyjny
Archipelag należy do Ekwadoru i znajduje się administracyjnie w prowincji Galápagos, która obejmuje trzy kantony: Isabela, San Cristóbal i Santa Cruz. Stolica prowincji, a zarazem kantonu San Cristóbal to Puerto Baquerizo Moreno na wyspie San Cristóbal. Siedziby władz kantonów Isabela i Santa Cruz znajdują się w Puerto Villamil na wyspie Isabeli oraz w Puerto Ayora na wyspie Santa Cruz. Gubernatorem prowincji jest Eliécer Cruz Bedón[13].

Geologia
Archipelag Galápagos leży w zachodniej części podmorskiego grzbietu Galapagos w obrębie płyty Nazca niedaleko styku trzech płyt tektonicznych: pacyficznej, kokosowej i Nazca – węzła potrójnego Galapagos[14]. Składa się z wysp powstałych wskutek działalności wulkanicznej związanej z istnieniem plamy gorąca Galapagos[15][16]. Z wypływającej z dna oceanicznego magmy uformowały się podwodne wulkany, powiększające się z każdą erupcją. Z połączenia ich podnóży powstała podwodna platforma – platforma Galápagos[15]. Niektóre wierzchołki wynurzyły się z wody, tworząc wyspy i wysepki[15].

Wskutek ruchów tektonicznych Wyspy Galápagos wędrują na południe i na wschód w tempie 7 cm rocznie[14]. Każdą z większych wysp tworzy jeden wulkan tarczowy, poza Isabelą, na której znajduje się sześć wulkanów[14].

Archipelag pozostaje jednym z najbardziej aktywnych obszarów wulkanicznych na świecie[17]. Najstarsze wyspy na wschodzie archipelagu utworzyły się kilka–kilkanaście milionów lat temu, najmłodsze – na zachodzie – są jeszcze w procesie tworzenia[15].

Ostatnie znane erupcje poszczególnych wulkanów archipelagu:

1150 – Ecuador[18]
1813 – Darwin[19]
1906 – Santiago[20]
1928 – Pinta[21]
1991 – Marchena[22]
1993 – Alcedo[23]
2018 – Sierra Negra[24]
2008 – Cerro Azul[25]
2018 – La Cumbre[24]
2015 – Wolf[26]
Klimat
Klimat determinują przebiegające w pobliżu zimne prądy morskie[27] – mimo położenia wysp na równiku panuje tu klimat podrównikowy łagodny i suchy. Temperatura powietrza rzadko przekracza 27 °C w ciągu dnia. Temperatury wody wokół wysp wahają się od 16 °C do 28 °C, w zależności od położenia i pory roku[27].

Występują tu dwie pory roku: pora sucha – garúa (od lipca do grudnia) i pora deszczowa (od stycznia do czerwca)[27]. W okresach granicznych pomiędzy porami (maj-czerwiec i grudzień) pogoda jest bardzo zmienna a długość okresu przejściowego waha się z roku na rok[28].

W okresie pory suchej wyspy opływają chłodne wody Prądu Peruwiańskiego a temperatura wody w zatoce Bahía de la Academia wyspy Santa Cruz wynosi 22 °C[27]. Na wyspach dochodzi do inwersji termicznej[28] i inwersji opadów[27]. Podczas pory suchej powietrze przy morzu jest chłodniejsze niż w wyższych partiach[28], a na wysokości 500-1000 m formują się stratocumulusy przynoszące zamglenie nazywane z hiszpańskiego garúa[28] (stąd nazwa pory suchej)[29]. Powietrze wilgotne kumuluje się na wysokości 300–600 m n.p.m. i jedynie wyższe partie wysp otrzymują opady[30]. Północne stoki wulkanów pozostają poza strefą opadów[28]. Opady deszczu w zatoce Bahía de la Academia w okresie od sierpnia do października wynoszą średnio mniej niż 10 mm[28].

W okresie pory deszczowej, kiedy pasaty tracą na sile, do wysp docierają cieplejsze wody z basenu panamskiego[30]. Temperatura wody w zatoce Bahía de la Academia osiąga 25 °C[30]. Napływ cieplejszej wody przełamuje inwersję opadów, a warunki na wyspach stają się bardziej tropikalne[30]. Opady deszczu w zatoce Bahía de la Academia w okresie od lutego do kwietnia wynoszą średnio 50-70 mm[28].

Od kilku lat wody napływające w okresie pory deszczowej są znacznie cieplejsze, co spowodowane jest wpływem El Niño[30].

#adrianpolak #beatarosky