[cieliczka]

Tego dnia, 30 listopada, w 1869 roku urodził się Gustaf Dalén, wynalazca, który w 1912 roku stracił wzrok podczas jednego z eksperymentów, a kilka miesięcy później otrzymał Nagrodę Nobla z fizyki "za wynalezienie automatycznych regulatorów do stosowania w połączeniu z zasobnikami gazu do zasilania światłem latarni morskich i boi świetlnych”

Urodził się w małej, szwedzkiej wsi i z racji rodzinnej tradycji zajmował się gospodarstwem. Jednak jego wyjątkowy talent wynalazczy objawił się szybko bo w wieku piętnastu lat samodzielnie skonstruował sobie rower, a później, będąc jeszcze nastolatkiem zbudował młocarnię (maszynę rolniczą do oddzielania ziaren zbóż od kłosów i plew). W wieku 22 lat wynalazł tester do analizy zawartości tłuszczu w mleku i udał się do Sztokholmu, żeby zaprezentować swój wynalazek Gustafowi de Laval - sławnemu już wtedy szwedzkiemu inżynierowi i wynalazcy, który m.in. przyczynił się istotnie do rozwoju turbiny parowej. Będąc pod wrażeniem młodego wynalazcy, de Laval zachęcił go do kontynuowania edukacji i Dalen, który miał za sobą jedynie szkołę rolniczą podjął studia inżynierskie najpierw magisterskie, a następnie obronił doktorat. Sprzedał farmę i zajął się pracą typowo inżynierską podczas której wynalazł między innymi urządzenie do pasteryzacji i dojarkę.

Działalność i Nagroda Nobla

W 1901 firma w której pracował nabyła prawa do opatentowanej przez francuzów technologii przechowywania i transportu acetylenu- łatwopalnego i, w określonych warunkach, wybuchowego gazu. W owym czasie bardzo prężnie rozwijał się transport morski stąd występowała pilna potrzeba lepszej organizacji w zakresie nawigacji świetlnej oraz bezpieczeństwie jakie zapewniały coraz bardziej liczne latarnie i boje morskie. W tamtym czasie były one oświetlane za pomocą ropy co nie było zbyt dobrym rozwiązaniem ze względu na znikomy zasięg świetlny i konieczność nadzoru, dlatego poszukiwano lepszej technologii by oświetlić długie wybrzeże Szwecji oraz jej licznych wysp. Acetylen był potencjalnie dobrym rozwiązaniem ponieważ dawał silne białe światło, jednak nie mógł być łatwo transportowany i przechowywany ponieważ pod ciśnieniem zbyt często wybuchał.

Kiedy jego firma, AGA - produkująca akumulatory gazowe, otrzymała patent na wciąż niezadowalającą technologię rozpuszczania acetylenu w acetonie Dalén, jako szef inżynierów, rozpoczął pracę nad automatycznymi lampami ostrzegawczymi do latarni morskich. Kluczowym elementem był w jego wynalazku zawór słoneczny, który był kluczowy w przyznanej mu później Nagrodzie Nobla. Jego budowa i działanie wyglądały następująco:

Zawór jest sterowany czterema metalowymi prętami zamkniętymi w szklanej rurce. Pręt środkowy jest zaczerniony i otoczony trzema wypolerowanymi prętami. Gdy światło słoneczne pada na wszystkie pręty, pochłonięte ciepło słoneczne pozwala nierównomiernie rozszerzającemu się ciemnemu prętowi na odcięcie dopływu gazu. Po zachodzie słońca środkowy pręt stygnie, stając się tej samej długości co wypolerowane pręty i otwierając dopływ gazu, który zapalał się od stałego, ale bardzo małego płomienia pilotującego.

Dzięki temu latarnie automatycznie gasły o świcie i zapalały się o zmierzchu, ograniczyły zużycie gazu o ponad 90% i mogły pozostawać bez nadzoru nawet przez rok - tym samym uzyskano bardzo duże, dodatkowe oszczędności związane z transportem i inspekcją. Wkrótce wynalazek został opatentowany, a jego użyteczność sprawiła, że firma otrzymała m.in. bardzo dochodowy kontrakt na oświetlenie kanału panamskiego. Wynalazek okazał się ogromnym sukcesem komercyjnym i jego zastosowanie dominowało w latarniach morskich przez ponad pół wieku (kiedy w latach 60-tych został wyparty przez światło elektryczne), a w użyciu było jeszcze do 2013 roku.

Dalen na tym nie poprzestał i zachęcony wcześniej przez de Lavala, odważnie eksperymentował z acetylenem co doprowadziło do wypadku, który ledwo przeżył tracąc wzrok. Z tego powodu nie mógł odebrać Nagrody Nobla 10 grudnia 1912 roku, a zrobił to jego brat, który dziękując powiedział, że nagroda będzie w tej trudnej sytuacji motywacją dla jego brata do dalszej pracy.

I okazało się to prawdą bo fatalne wydarzenie nie zatrzymało jego eksperymentów i dalszej działalności wynalazczej i przemysłowej. Uzyskał jeszcze wiele patentów (łącznie miał ok. 100) i zkontruował między innymi kuchenkę AGA, która okazała się gigantycznym, komercyjnym sukcesem, zwłaszcza w Skandynawii.

Jej konstrukcja była związana z utratą wzroku przez genialnego wynalazcę, który nie mógł samodzielnie wychodzić z domu, ani wykonywać bardziej skomplikowanych prac domowych. Stworzył więc kuchenkę, która zapewniała jednocześnie źródło ciepła i działała jako piekarnik. Miała dwie komory - niższa pozwalała na pieczenie, a wyższa na gotowanie na wolnym ogniu. Nie wymagała pokręteł ani wewnętrznego termostatu - była bardzo prosta i niezawodna, szybko stała się symbolem ogniska domowego w skandynawskich gospodarstwach.

I na koniec ciekawostka: pierwotnie Nagrodę Nobla z fizyki w 1912 roku mieli otrzymać Tesla i Edison, ale kiedy ten pierwszy, który był w konflikcie z Edisonem odmówił jej przyjęcia nie chcąc jej z nim dzielić, komitet noblowski postanowił uhonorować Gustafa Daléna.

Na zdjęciu: niewidomy wynalazca w swoim laboratorium

Na podstawie:

https://www.nobelprize.org/prizes/physics/1912/dalen/biographical/
https://en.wikipedia.org/wiki/Gustaf_Dal%C3%A9n
https://fizyka.uniedu.pl/gustaf-dalen/
https://www.nobelprize.org/prizes/physics/1912/dalen/documentary/
https://en.wikipedia.org/wiki/Sun_valve
https://en.wikipedia.org/wiki/AGA_cooker
https://nowoczesnastodola.pl/aga-stove-gustaf-dalen
http://www.madehow.com/inventorbios/22/Thomas-Alva-Edison.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Gustaf_Dal%C3%A9n
https://www.britannica.com/biography/Nils-Dalen
https://en.wikipedia.org/wiki/Gustaf_de_Laval

(poprawki mile widziane)


#ciekawostki #nauka #swiatnauki #liganauki #gruparatowaniapoziomu #kalendarznaukowy #fizyka

[cieliczka]

Nie "zkontruował" a skonstruował, rzecz jasna (⌐ ͡■ ͜ʖ ͡■)

[KapitanSoS]

Kuchenka AGA :)

[JarosG]

@cieliczka: wszystko pięknie i plus za wpis, ale jak mogły ograniczać zużycie gazu o 90% jak nie świeciły tylko w dzień? Jakby nie patrzeć uśredniony czas po zmroku to jednak sporo więcej niż 10% doby.

[cieliczka]

wszystko pięknie i plus za wpis, ale jak mogły ograniczać zużycie gazu o 90% jak nie świeciły tylko w dzień? Jakby nie patrzeć uśredniony czas po zmroku to jednak sporo więcej niż 10% doby.

@JarosG , @Tapirro : W lampie był element zwany "migaczem Daléna" ("Dalén flasher"), który również on opracował-było to obrotowe urządzenie, które rozpraszało gaz w bąbelki, które zostały zapalone przez ten stały niewielki płomień. To spowodowało, że latarnie emitowały

[JarosG]

@cieliczka: Dzięki!