Wpis z mikrobloga

IBS / SIBO - KTÓRE SUPLEMENTY POMAGAJĄ?

【❗️】UWAGA! Przed zastosowaniem jakiegokolwiek leczenia należy poradzić się swojego lekarza. Informacje zawarte w poradniku nie stanowią porady lekarskiej ani jej nie zastępują.


=====================================================================================
█│IBS
=====================================================================================

IBS [ Irritable Bowel Syndrome ], w Polsce określana jako zespół jelita drażliwego [ ZJD ], to choroba przewodu pokarmowego o nieznanej patofizjologii charakteryzująca się zespołem nieswoistych objawów czynnościowych takich jak: przewlekłe bóle i skurcze brzucha, wzdęcia, nadmiar gazów, biegunki, zaburzenia rytmu wypróżnień, nudności, obecność śluzu w kale, "przelewanie" w obrębie jamy brzusznej.
Chorobie towarzyszą również często objawy ze strony psychiki (70-90% przypadków): bóle głowy, obniżenie nastroju, zmęczenie, apatia, niepokój, zaburzenia osobowości, a także tendencja do izolacji społecznej, co może prowadzić do stanów depresyjnych. Nie będę w tym poradniku wyjaśniał przyczyn wtórnych odpowiedzialnych za te objawy (zbyt obszerna tematyka), natomiast opiera się to głównie na zależności gospodarki hormonalnej od prawidłowego funkcjonowania flory bakteryjnej jelit. Jelita tworzą swój własny układ nerwowy określany w literaturze Enteric Nervous System [ ENS ] połączony bezpośrednio z centralnym układem nerwowym przy pomocy tzw. nerwu błędnego.

IBS występuje w postaciach:
│❱│Biegunkowej [ IBS-D ]
│❱│Zaparciowej [ IBS-C ]
│❱│Mieszanej [ IBS-M ]

Leczenie zależy od przyczyny IBS i może obejmować psychoterapię, leczenie przeciwpasożytnicze, terapię probiotykami.

【❗️】Przed podjęciem leczenia należy wykonać prawidłowy proces diagnostyki wykluczającej!

【❗️】Uwaga! Wielu lekarzy lekceważy objawy pacjentów, jeżeli wyniki badań podmiotowych i przedmiotowych są w normie, co jest niewątpliwie błędem w sztuce. Objawy IBS mogą być wynikiem poważnych chorób organicznych i wymagana jest właściwa diagnostyka różnicująca! Jeśli lekarz stawia "diagnozę" na podstawie samych objawów bez zlecenia odpowiednich badań - zmień lekarza, to błąd w sztuce medycznej.


=====================================================================================
█│PRZYCZYNY IBS
=====================================================================================

Pierwotna przyczyna jest nieznana. IBS może być zarówno samodzielną jednostką chorobową, jak również zespołem objawów chorobowych. Występuje w przypadku wielu niezwiązanych ze sobą czynników chorobotwórczych, które mogą jednocześnie współistnieć w tym samym czasie. Należą do nich najczęściej:
│❱│Zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego [ SIBO ]
│❱│Alergie pokarmowe
│❱│Nietolerancje pokarmowe
│❱│Przewlekłe stany zapalne układu pokarmowego (mikroskopowe stany zapalne jelit jak Crohn czy Colitis Ulcerosa - wrzodziejące zapalenia jelita grubego, poinfekcyjne stany zapalne jelita grubego lub cienkiego)
│❱│Zakażenia pasożytnicze (lamblia, glista ludzka, owsiki)
│❱│Zakażenia wirusowe (adenowirusy, rotawirusy, norowirusy)
│❱│Nadużywanie antybiotyków (prowadzi do dysbiozy)
│❱│Czynniki psychosomatyczne

【❗️】W około 80-85% przypadków IBS występuje nieprawidłowa flora jelitowa, jednak nie wiadomo do końca, czy zmiana składu flory jelitowej prowadzi do rozwoju zespołu jelita drażliwego, i jest pierwotną przyczyną tego schorzenia, czy powstaje wtórnie, jako wynik odpowiedzi na zaburzoną równowagę środowiska jelitowego.


=====================================================================================
█│SIBO
=====================================================================================

SIBO [ SIBO ], w Polsce określana jako zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego, to zespół chorobowy wywołany przez nadmierny przerost flory bakteryjnej jelit typowej dla jelita grubego w jelicie czczym powyżej zastawki Bauhina. Przyczyn pierwotnych może być wiele - od uszkodzenia fizycznego zastawki Bauhina, po złą dietę, a nawet stres wywołujący zmianę ukrwienia nabłonka jelit.

【❗️】W przypadku przyczyn związanych z fizycznym uszkodzeniem szlaku pokarmowego ten poradnik suplementacyjny nie będzie skuteczny (może działać co najwyżej objawowo) dopóki do momentu wyleczenia przyczyny pierwotnej.


=====================================================================================
█│ZAŁOŻENIA TERAPII
=====================================================================================

Suplementacja będzie się skupiać wokół najczęściej występującego czynnika chorobotwórczego występującego obrębie IBS, diagnozowanego u ponad 8 na 10 chorych - zespołu przerostu bakteryjnego jelita cienkiego, adresując również w mniejszym stopniu resztę potencjalnych przyczyn.

Suplementy będą wybierane na podstawie potwierdzonych właściwości terapeutycznych oraz co ważne w przypadku tego typu produktów - kierując się odpowiednimi standaryzacjami substancji aktywnych oraz dawkami zawierającymi się w tzw. oknie terapeutycznym [ Therapeutic Window ]. Optymalnie lepiej zawsze wybierać leki bez recepty [ OTC ], których działanie zostało potwierdzone badaniami klinicznymi, jak w przypadku każdych preparatów o statusie leku. Często jednak można nabyć analogiczne preparaty bez statusu leku za ułamek ceny, jednak wybór właściwych wymaga podstawowej znajomości kryteriów farmakologicznych.

【❗️】Trzeba pamiętać, że problematyka leczenia tego typu przewlekłych i nawracających chorób jest procesem z natury długofalowym. Nie ma magicznych pigułek i nie obiecuję cudów, choć zastosowanie podstawowych porad pozwala już w pierwszym tygodniu zredukować objawy nawet o 90%!


=====================================================================================
█│PLAN TERAPII
=====================================================================================

Terapia w domyśle daje najlepsze rezultaty w połączeniu z dietą low-FODMAPs i została opracowana jako dopełnienie tej procedury dietetycznej. Jest to protokół dietetyczny opracowany przez australijski Monash University ekskluzywnie dla celów adresowania zespołu chorobowego SIBO. Listę produktów dozwolonych i zabronionych można znaleźć pod tym linkiem:
FODMAP Food List
Dieta zakłada kilka faz zakończonych ponowną, powolną reintrodukcją problematycznych produktów żywnościowych (choć ostateczna tolerancja to kwestia indywidualna i czasem trzeba całkowicie zrezygnować z niektórych produktów)

Poradnik suplementacji jest zasadniczo podzielony na 2 fazy:
❶ Redukcji patologicznego przerostu bakteryjnego
❷ Odbudowy prawidłowej równowagi flory bakteryjnej jelit

Każda z tych faz jest niezbędna w celu osiągnięcia zauważalnych i - co ważne - trwałych rezultatów. Efektywność terapii zależy również od zastosowanie ich w odpowiedniej kolejności, podążając ściśle określonymi krokami.
Zastosowanie fazy odbudowy bez wcześniejszej redukcji przerostu będzie procesem nieefektywnym i niepotrzebnie długim, ze względu na konkurencję ze szczepami patologicznymi. Zastosowanie redukcji przerostu bez następującej fazy odbudowy skutkuje zwykle szybkim nawrotem choroby - "natura nie lubi pustki", a jeśli nie wypełnimy luki jelitowej właściwymi szczepami probiotycznymi to zostanie ona ponownie wypełniona patogenami.

【❗️】Poradnik nie stanowi procedury leczenia IBS, ale jego zastosowanie wspomaga proces leczenia i redukuje objawy niezależnie od przyczyn pierwotnych.

【✔️】Terapia może również być zastosowana w przypadku zwykłego zatrucia pokarmowego.


=====================================================================================
█│REDUKCJA PRZEROSTU BAKTERYJNEGO
Redukcja przerostu polega na zastosowaniu odpowiedniego antybiotyku lub innych substancji przeciwbakteryjnych
=====================================================================================
RIFAKSYMINA [ antybiotyk miejscowy, lek na receptę ] w Polsce pod nazwą handlową Xifaxan
Faza【❶】

Rifaksymina to złoty standard leczenia przerostu bakteryjnego jelit. Działa jedynie miejscowo, nie ulega wchłanianiu przez nabłonek jelitowy, stąd jest bezpiecznym antybiotykiem nowej generacji. Niestety, dostępny jedynie na receptę.

Ojetti V., Lauritano EC., Barbaro F., Migneco A., Ainora ME., Fontana L., Gabrielli M., Gasbarrini A. Rifaximin pharmacology and clinical implications.. „Expert opinion on drug metabolism & toxicology”, maj 2009. DOI: 10.1517/17425250902973695. PMID: 19442033


║►│Sposób Zastosowania

Terapia lekiem powinna przebiegać minimum 2 tygodnie zgodnie z zaleceniami lekarza lub sugerowanym dawkowaniem na ulotce. W przypadku braku oczekiwanych rezultatów proces można powtórzyć po miesiącu.

║►│Alternatywy
Faza【❶】
Osoby nie mające możliwości pozyskania recepty na Xifaxan mogą skorzystać z powszechnie dostępnych preparatów przeciwbakteryjnych, jak:

│❱│Węgiel Aktywny [ adsorbent ]
1-5g dziennie
min. 3 dni, rano na czczo
min. 2 godziny przed posiłkiem, popijać dużą ilością wody
│❱│Białczan Taniny [ bakteriostatyk, lek OTC ]
1g (zwykle 2 tabletki)
min. 3 dni, 3x na dobę
między posiłkami
│❱│Nifuroksazyd [ bakteriostatyk, lek OTC ]
zgodnie z ulotką
min. 3 dni
między posiłkami
│❱│Olejek Oregano [ bakteriostatyk ]
w zależności od formy:
- czysty olejek eteryczny oregano 100% max. 3 krople rozpuszczone w łyżce oleju
- kapsułki zgodnie z zaleceniami producenta (uwaga, powinny być odpowiednio standaryzowane na zawartość olejku eterycznego oregano)
min. 3 dni, 1-2x na dobę
do posiłku

【❗️】Osoby z chorobami wątroby i nerek nie powinny przyjmować olejku eterycznego z oregano, ponieważ zawiera substancje aktywne potencjalne toksyczne dla tych narządów [ tymol ].


║►│Uwagi

Preparaty można łączyć, jednak należy pamiętać, by zachować odpowiednio długi odstęp po przyjęciu węgla aktywnego, który ma właściwości silnie adsorpcyjne. W przypadku stosowania Rifaksyminy nie zaleca się jednak przyjmować alternatywnych preparatów.

【❗️】Po zakończeniu procesu redukcji przerostu bakteryjnego należy przyjmować odpowiednio standaryzowany probiotyk, przynajmniej przez 2 tygodnie, rano na czczo popijany letnią wodą (nie herbatą ani kawą!).


=====================================================================================
█│ODBUDOWA FLORY BAKTERYJNEJ
Rekolonizacja jelita czczego właściwymi szczepami probiotycznymi, by zapobiec nawrotowi dysbiozy
=====================================================================================
PROBIOTYK [ żywe kultury bakterii ]
Faza【❶❷】

Właściwie dobrane probiotyki wykazują wysoką skuteczność w leczeniu IBS. Największą skuteczność w tym schorzeniu wykazują szczepy:
│❱│L. Plantarum 299v
│❱│L. Reuterii
│❱│L. Rhamnosus GG
│❱│L. Brevis
│❱│L. Lactis
Sugeruje się wybór szczepów z rodzaju Lactobacillus występujących naturalnie występują w prawidłowym składzie flory jelita czczego. Szczególną skuteczność wykazuje szczep L. Plantarum 299v.

Probiotyk stosowany w terapii IBS powinien spełniać ścisłe kryteria:
│❱│Optymalnie min. 10mld CFU
- skuteczne ilości stosowane w badaniach klinicznych
- drożdże to nie bakterie probiotyczne
│❱│Skuteczne Szczepy
- szczepy bakterii probiotycznych o potwierdzonych właściwościach klinicznych
│❱│Brak FODMAPs
- nasilają objawy (wzdęcia, gazy, biegunki)
│❱│Bez Prebiotyku
- nasilają objawy (wzdęcia, gazy, biegunki)
- niemal wszystkie prebiotyki należą do kategorii FODMAPs
│❱│Nie Synbiotyk
- to po prostu określenie połączenia probiotyku z prebiotykiem
│❱│Bez Drożdży
- nie kolonizują trwale jelit
- mogą nasilać objawy (wzdęcia, gazy)
- nie są (w zasadzie) probiotykami - mogą co najwyżej wywierać działanie probiotyczne
- patrz na nazwy zaczynające się od Saccharomyces w składzie

║►│Polecane Produkty

│❱│Sanprobi IBS ( L. Plantarum 299v, 10mld CFU )
Powszechnie dostępny w każdej aptece. Złoty standard.
│❱│Solgar Probi 30 Billion ( L. Plantarum 299v, 30mld CFU )
│❱│Solgar Probi 20 Billion ( L. Plantarum 299v, 20mld CFU )
│❱│Jarrow Formulas Ideal Bowel Support 299v ( L. Plantarum 299v, 10mld CFU )

║►│Sposób Zastosowania

Przyjmować na czczo, 30-60 minut przed posiłkiem. Popijać letnią wodą - nie herbatą i nie kawą! Najlepszą porą jest okres zaraz po przebudzeniu, w godzinach porannych, kiedy flora bakteryjna jest najbardziej aktywna.
Probiotyk można już zacząć stosować po pierwszym tygodniu antybiotykoterapii. Należy jednak kontynuować suplementację minimum tydzień po zakończeniu przyjmowania antybiotyku. Suplementację probiotykiem można stosować bez ograniczeń czasowych.

【✔️】Probiotyków nie można przedawkować. Są bezpieczne dla kobiet w ciąży i dzieci.


[ 1 ] FAO/WHO (2001) Health and Nutritional Properties of Probiotics in Food including Powder Milk with Live Lactic Acid Bacteria. Report of a Joint FAO/WHO Expert Consultation on Evaluation of Health and Nutritional Properties of Probiotics in Food Including Powder Milk with Live Lactic Acid Bacteria.

[ 2 ] Gismondo MR, Drago L, Lombardi A. Int. J. Antimicrob. Agents. 1999, 12 (4): 287–92.

[ 3 ] Mossakowska M., 2006, Poradnik dla młodzieży i rodziców dzieci chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa) lub chorobę Leśniowskiego-Crohna, Towarzystwo J-elita, 47-50


-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
⚪️│BŁONNIK Z AKACJI [ prebiotyk ]【opcjonalne】
Faza【❷】
│❱│5g dziennie
│❱│Bez FODMAPs
│❱│Optymalnie z probiotykiem

Błonnik z akacji jest jednym z nielicznych form prebiotyku dobrze tolerowanym przez większą część chorych. Suplementację należy rozpocząć po zakończeniu 1 fazy, optymalnie w połączeniu z właściwym probiotykiem.

【❗️】Należy uważnie czytać skład. Niektóre produkty zawierają w składzie dodatki substancji FODMAPs typu inulina, GOS czy FOS.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- =====================================================================================
█│TRAWIENIE
Wsparcie przebiegu procesów trawiennych
=====================================================================================
OLEJEK ETERYCZNY Z MIĘTY 100% [ olejki eteryczne ]
Faza【❶❷】
│❱│3 krople ( 60mg ) na łyżce oleju

Jeden z najlepiej przebadanych suplementów znacznie redukujących objawy IBS. Dokładne dawki terapeutyczne nie zostały określone, jednak obserwacje wskazują, że optymalna dawka terapeutyczna znajduje się w okolicach 3 kropli (60mg) dziennie na łyżce oleju.

[ 1 ] Efficacy of Peppermint oil in diarrhea predominant IBS - a double blind randomized placebo - controlled study

[ 2 ] Enteric-coated, pH-dependent peppermint oil capsules for the treatment of irritable bowel syndrome in children

[ 3 ] Treating irritable bowel syndrome with peppermint oil

[ 4 ] The effect of enteric-coated, delayed-release peppermint oil on irritable bowel syndrome

[ 5 ] Treatment of irritable bowel syndrome with peppermint oil. A double-blind study with a placebo

[ 6 ] Peppermint oil (Mintoil) in the treatment of irritable bowel syndrome: a prospective double blind placebo-controlled randomized trial

[ 7 ] Enteric-coated peppermint-oil capsules in the treatment of irritable bowel syndrome: a prospective, randomized trial

[ 8 ] Effect of fibre, antispasmodics, and peppermint oil in the treatment of irritable bowel syndrome: systematic review and meta-analysis


-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
⚪️│ENZYMY TRAWIENNE [ enzymy ]【opcjonalne】
Faza【❶❷】
│❱│Standaryzacja FCC [ Food Chemical Codex ]
│❱│Otoczka dojelitowa [ Enteric Coated ]
│❱│Do posiłku

Enzymy mogą wspomagać trawienie białek, tłuszczów i węglowodanów - w zależności od specjalizacji. Możemy zarówno kupić suplementy zawierające wszystkie typy specjalizacji enzymatycznej, jak również tylko wybrane rodzaje. Warto pamiętać, że potencjał enzymatyczny zależy tylko i wyłącznie od aktywności enzymatycznej określanej zgodnie z kryterium FCC - każdy typ enzymu posiada własne jednostki potencjału aktywności. Parametry enzymu określone wyłącznie w jednostkach masy to informacja bezwartościowa - a producenci suplementów diety często tak właśnie chcą oszukiwać konsumentów, oferując produkty o nieznanej wartości terapeutycznej (co jest w teorii zgodne z prawem, bo suplementy nie mają statusu leku). Take suplementy należy omijać szerokim łukiem. Tematyka odpowiedniego doboru i weryfikacji suplementów enzymatycznych jest bardzo obszerna, więc jeśli mamy wątpliwości to zawsze wybierajmy leki OTC, które mają potwierdzone działanie terapeutyczne.
Warto również zadbać o to by kapsułka suplementu enzymatycznego posiadała otoczkę dojelitową, chroniącą enzymy przed denaturacją w kwasie żołądkowym - większość enzymów jest wrażliwa na niskie pH i aktywna wyłącznie w zasadowym środowisku jelit.
Enzymy pomagają w przypadku nietolerancji pokarmowych wywołanych niedoczynnością enzymatyczną.

Przykładem suplementu multi-enzymatycznego standaryzowanego zgodnie z jednostkami FCC jest Now Foods Super Enzymes.

【❗️】Jeśli nie wiesz jaki produkt enzymatyczny kupić, zawsze wybieraj lek OTC.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- =====================================================================================
█│REGENERACJA JELIT
Odbudowa prawidłowej powierzchni jelit
=====================================================================================
KWAS MASŁOWY [ kwasy tłuszczowe ]
Faza【❶❷】
│❱│Sol
  • 114
@jezinzbezin: Nie należy stosować bez przerw ponieważ są to substancje prowadzące do wyjałowienia flory bakteryjnej jelit - a to w konsekwencji jest jedna z przyczyn dysbiozy, czyli właśnie SIBO. Kurację można powtarzać regularnie, ale stosując odpowiednie odstępy i najlepiej na przemian z odpowiednimi formami błonnika pokarmowego oraz probiotyków w celu reformacji profilu składu flory bakteryjnej. Same substancje bakteriostatyczne nie leczą z choroby, bo nie przywracają prawidłowego profilu flory jelitowej.
Węgiel aktywny
@Arths: Ja mam przerost flory bakteryjnej, brałem już dwukrotnie xifaxan - test wodorowy z laktulozą pokazał, że liczba baterii spadła dwukrotnie, ale wciąż jest ich za dużo. Jednak ja nie odczułem żadnej poprawy - mam gazy, brałem po antybiotykoterapii vivomixx, ale on nasilał gazy i powodował zaparcia. Stosowałem przez miesiąc dietę low-fodmap, ale nie przyniosła poprawy na gazy. Nie spożywam niczego co ma cukier, nie piję kawy, nie piję słodkich napojów,
@aleksc: Eliminacja nadmiaru bakterii to jedynie pierwsza faza leczenia. Kluczem jest odbudowa prawidłowej flory bakteryjnej, która zapobiega nawrotom przerostu patologicznych szczepów powyżej zastawki Bauhina. Sam probiotyk nie wyleczy dysbiozy. To za małe ilości bakterii, nawet w takim preparacie jak Vivomixx. Probiotyk bierze się jedynie osłonowo w trakcie antybiotykoterapii.
Moja rada to połączenie diety low FODMAPs z bogatymi źródłami bezpiecznych form błonnika, które służą odbudowie prawidłowego profilu flory bakteryjnej. Stopniowo, na początku
Tylko ja stosowałem przez miesiąc po antybiotykoterapii dietę low fodmap z eliminacją całkowitą glutenu i nie odczułem poprawy, dalej były gazy. Może tę dietę nalezy stosować jak się najpierw pozbędzie przerostu bakterii? Ja już miałem dwa razy antybiotykoterapię przy użyciu xifaxan - w teście oddechowym ich liczba spadła, ale wciąż przekraczają normę.
@aleksc: Trzeba też zauważyć, że niektóre probiotyki Vivomixx zawierają dodatek prebiotyków, z tego co kojarzę inuliny. Z moich obserwacji, ponad połowa dostępnych w Polsce probiotyków zawiera jakieś dodatki prebiotyku (inulina, GOS, FOS) lub FODMAPs (np. laktozy). Te rodzaje błonnika są zbyt "reaktywne" i pobudzają namnażanie się patologicznych szczepów.
Potrzeba zacząć od "selektywnie" działających form błonnika. Najbardziej popularny wśród IBS na zachodzie jest błonnik z akacji. Ja osobiście spożywam po prostu siemię
@Arths: Przykladowe posilki z jednego dnia jakie jem:

1. Omlet z dwoch jajek z maka ryzowa, kukurydziana i cukinia z dodatkiem orzechow wloskich.

2. Ziemniaki gotowane z indykiem (smazonym na oliwie z oliwek) i lyzka oleju lnianego.

3. Makaron z przenicy durum ze schabem pieczonym. Jako przekaska - garsc orzechow ziemnych.

4. Torebka ryzu brazowego z golabkami z wolowina i dodatkiem sosu pomidorowego. (przed silownia)

5. Torebka ryzu bialego ze smazonym
@aleksc:

Makaron z przenicy durum


Duży potencjał gazotwórczy. Ogólnie, wszelkie makarony na pszenicach glutenowych pełnoziarnistych nie są zalecane. Ja proponuję w ogóle wyrzucić z diety zboża. Ewentualnie zostawić te najbardziej wartościowe i najmniej problematyczne - przynajmniej z mojego doświadczenia - amarantus, quinoa, i płatki owsiane. Choć owies każdy toleruje indywidualnie. W moim przypadku potrafi wywołać odrobinę gazów, ale jeśli zrobię go metodą długiego moczenia np. w wolnowarze lub nawet jeszcze dłużej
@aleksc: Co do samej diety, kilka moich prywatnych uwag:

1. Mało witaminy C. Dodaj jakiejś papryki, truskawek (mogą być mrożone), cytrusów (choć czasem uczulają), zieleniny. Ziemniaki co prawda posiadają witaminę C, ale szczególnie gotowanie dużo wypłukuje. Sos pomidorowy też trochę dorzuca.

2. Nie widzę źródłem witaminy K, czyli coś z zieleniny, nawet łyżeczka suszonych ziół prowansalskich.

3. Co z nabiałem? Spożywasz? Skąd czerpiesz wapń?

4. Witamina A. Trochę w sosie pomidorowym,
@Arths: Oooo zobacze i zastapie orzechy ziemne laskowymi i dodatkowo dodam do potraw siemie lniane, bo mam problem z zaparciami - moze pomoze. Płatki owsiane niestety mi nie służą, nawet jak zamiast zalania wrzątkiem zostawię je na noc w wodzie. Warzyw faktycznie bardzo mało spożywam. Mam nietolerancję laktozy więc unikam mleka. I moje dieta jest bardzo monotonna, dzień w dzień jem to samo w sumie.
@aleksc: Jesteś pewien, że to nietolerancja laktozy? Nietolerancja daje takie same objawy co alergia na białka mleka. Jeśli to tylko nietolerancja to możesz spróbować mleka bezlaktozowego. Dostępne w Biedronce w okolicach 3zł/L. Podobnie - ser żółty jest naturalnie bezlaktozowy, tak samo sery pleśniowe. Bodajże Mlekovita ma serię produktów bezlaktozowych np. twarogów, jogurtów, śmietany.

Natomiast bez nabiału polecam jednak suplementować wapń. Nie ma tak naprawdę innego bogatego źródła na diecie low FODMAPs.